Getty Images El Salvador Başkanı Bukele Ocak 2022’de Türkiye’yi ziyaret etti. Latin Amerika’da yirminci yüzyılın sonuna kadar neredeyse hiçbir Türk şirketi yoktu.
Bugün ise başta otomativ, madencilik ve nakliyecilik dallarında olmak üzere yirmiden fazla şirket bölgede faaliyet gösteriyor.
Son olarak Orta Amerika ülkesi El Salvador, “tarihindeki en büyük özel yatırım” için bir Türk şirketiyle anlaştığını duyurdu.
El Salvador Devlet Başkanı Nayib Bukele, 12 Ağustos’ta X’te yaptığı bir paylaşımda ülkesinin Yıldırım Holding’e bağlı Yılport şirketi ile 1,6 milyar dolarlık bir mutabakat imzaladığını açıkladı.
Anlaşma kapsamında Yılport, ülkenin Pasifik Okyanusu’ndaki Acajutla ve La Union liman kentlerine yatırım yapacak ve bu limanları 50 yıl boyunca işletecek.
Bu yatırımın, Çin’in bölgede 40 liman işlettiği ve yaygın ekonomik varlık gösterdiği bir devirde geldi.
Peki Türk şirketleri bölgede kendine nasıl alan açtı?
LATİN AMERİKA’DAKİ TÜRK ŞİRKETLERİ
İlk sefer doksanların sonunda Sabancı Holding’e bağlı kauçuk, halat ve naylon üreticisi Kordsa, Arjantin’in başşehri Buenos Aires’te bir üretim tesisi açtı.
Arjantin’deki La Plata Ulusal Üniversitesi Milletlerarası Bağlantılar Enstitüsü’nün 2023’te yayımladığı bir rapora nazaran Türk şirketleri günümüzde Latin Amerika’da başta otomativ, madencilik ve nakliyecilik kesimlerinde olmak üzere birçok alanda faaliyet gösteriyor.
BBC’ye konuşan Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) Türkiye-Latin Amerika İş Kurulları Yöneticisi Serpil Cet, Yıldırım Holding’in “bölgedeki en büyük Türk yatırımcı” olduğunu söylüyor.
Yıldırım Holding İcra Kurulu Lideri Yüksel Yıldırım, DEİK’in Türkiye-Latin Amerika ve Karayipler İş Kurulları Koordinatör Başkanlığı vazifesini de yürütüyor.
Yıldırım Holding dışında Küresel Ports Holding isimli Türk şirketi de Karayipler’de beş liman işletiyor.
Fındık üreticisi Balsu Besin, Ocak’ta Şili’de bir tesis inşa etmeye başlayacağını duyurdu.
2022’den beri Brezilya’da faaliyet gösteren Türk güç şirketi Karpowership de Mayıs’ta Brezilya’nın devlet güç şirketi Petrobras ile doğal gaz alanında iş birliği yapmak için muahede imzaladı.
Arjantin’de 2014’te faaliyetlerini durduran Kordsa, Brezilya’nın en düzgün iş verenleri ortasında sayılıyor.
Türkiye’nin bölgedeki yatırımları yüklü olarak özel şirketlerden gelse de kamu şirketleri de bölgedeki ayak izini artırıyor.
Türk savunma devi ASELSAN, Nisan’da Latin Amerika’daki birinci ofisini Şili’de açtı.
Türk Havacılık ve Uzay Sanayii (TUSAŞ) ve Arjantin merkezli INVAP, Ankara’da kurulan ortak iştirakleri GSATCOM Uzay Teknolojileri bünyesinde uydu yapımı alanında iş birliği yapıyor.
TİCARET HACMİ 14 KAT ARTTI
Dışişleri Bakanlığı’na nazaran Türkiye-Latin Amerika ticaret hacmi 2002-2023 yılları ortasında yaklaşık 14 kat arttı.
2002’de 950 milyon dolar olan karşılıklı ticaret hacmi, 2023’te 13,9 milyar dolara ulaştı.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) bilgilerine nazaran ticaret hacminde Haziran ayında evvelki yıla kıyasla neredeyse yüzde 30’luk artış kaydedildi.
Yılın birinci yarısında 7,7 milyar doları aşan ticaretin yüzde 62’sini Türkiye’nin bölgeden ithalatı, kalan yüzde 38’ini ise bölgeye ihracatı oluşturdu.
Serpil Cet, Türkiye’nin Latin Amerika ve Karayipler ülkeleriyle 3,36 milyar dolarlık ticaret açığı bulunduğunu hatırlatıyor.
“Bu açığın 3,3 milyar dolarlık kısmını Brezilya oluştururken, 632.4 milyon dolar ile Kolombiya ve 566.4 milyon dolar ile de Arjantin takip ediyor. Türkiye’nin en çok ihracat fazlası verdiği ülke ise 367.5 milyon dolar ile Panama.”
‘TİCARİ DİPLOMASİ’
BBCSerpil Ata’ya nazaran Türkiye ve Latin Amerika ortasındaki bağlar “ticari diplomasi” aracılığıyla kuvvetlendi.
2000’lerin başında bölgede altı diplomatik temsilciliği bulunan Ankara, Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) iktidarında bu sayıyı üçe katladı.
Şu anda Türkiye’nin Latin Amerika ve Karayipler’de 18 büyükelçiliği ve Brezilya’da bir başkonsolosluğu var.
Ankara’daysa bölgeden 17 ülkenin büyükelçiliği bulunuyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan 2015, 2016, 2018 yıllarında bölgede çeşitli ülkeleri ziyaret etti, pekçok lideri de Ankara’da ağırladı.
DEİK, Latin Amerika’da 11 ülke bazlı ve bir bölgesel iş kurulu ile faaliyet gösteriyor.
Getty Images THY’nin Latin Amerika’da altı ülkeye direkt uçuşu bulunuyor. Ata’ya nazaran Türkiye ve bölge ortasındaki ilgilerin derinleşmesinde kıymetli öteki bir faktör de Türk Hava Yolları (THY).
THY’nin halihazırda Meksika, Brezilya, Küba, Kolombiya, Panama ve Venezuela’ya direkt uçuşları bulunuyor.
Ata, bu çizgilere Aralık 2024’te Şili’nin de eklenmesinin planlandığını tabir ediyor.
Ankara, bölgedeki farklı kuruluş ve örgütlere iştiraki ile de dikkat çekiyor.
Türkiye, 1998’den bu yana Amerikan Devletleri Örgütü’nde gözlemci, 2017’den bu yana ise Birleşmiş Milletler’in (BM) Latin Amerika ve Karayipler Ekonomik Komitesi’ne (ECLAC) üye.
Ankara ayrıyeten Orta Amerika Entegrasyon Sistemi (SICA), Karayip Devletleri Birliği (AEC) ve Güney Ortak Pazarı’nda (MERCOSUR) da gözlemci statüsünde.
Yeditepe Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Milletlerarası Münasebetler Kısmı’ndan Öğretim Üyesi Dr. Ebru İlter Akarçay, Türkiye’nin bu teşebbüslerini BBC’ye şöyle kıymetlendirdi:
“Serbest piyasa ekonomilerinin oluşturduğu birliklerden devletçi ekonomileri bir ortaya getiren örgütlenmelere kadar, bazılarında gözlemci üye sıfatıyla, Türkiye iş birliği ve bütünleşme eforlarına dahil oluyor.”
Getty Images Venezuela lideri Nicolas Maduro 2022 yılında Ankara’yı ziyaret etti ORTAK BAKIŞ AÇISI ‘İTİCİ GÜÇ’
Ebru İlter Akarçay’a nazaran Türkiye-Latin Amerika bağlarının derinleşmesinde iki tarafın izlediği dış siyaset kıymetli rol oynuyor.
Akarçay, “Çok kutuplu bir dünya arayışı ve ortakların çeşitlendirilmesine yönelik uğraşlar, [Türkiye için olduğu gibi] Latin Amerika idareleri için de giderek daha büyük değer taşıyor” diyor.
“Dünya iktisat ve siyasetinin işleyişine yönelik 1970’li yıllardan bu yana kuşkucu ve muhalif tavırlar takınan Latin Amerika, 21. yüzyılda da Batılı hükümetler ile onların ayakta tuttukları milletlerarası rejim ve örgütlenmelere dair aralı ve eleştirel bir yaklaşım sergiliyor.”
Akarçay, Türkiye’nin de misal bir tavır sergilediği ve taraflar ortasındaki bu örtüşmenin münasebetler bakımından “itici bir güç” olduğu yorumunu yapıyor.
TRT’nin İspanyolca servisi için geçtiğimiz aylarda bir yazı kaleme alan Latin Amerika Çalışmaları uzmanı Melike Hocaoğlu da Türkiye’nin “1.3 milyar kişilik ve 28 trilyon dolarlık Avrupa, Orta Doğu, Kuzey Afrika ve Orta Asya pazarlarına da açılan bir kapı olduğu” yorumunu yapmıştı.
Hocaoğlu Latin Amerika’nın da “yaklaşık 5.5 trilyon dolarlık gayri safi yurtiçi hasıla ve 700 milyonu aşkın nüfusuyla” Türkiye için “zengin kaynakları, stratejik iş iştirakleri ve büyüme potansiyeli” açısından büyük kıymeti olduğunu vurgulamıştı.
Hocaoğlu yazısında “Latin Amerika Türkiye’nin hammadde gereksinimini karşılayabilir ve karşılığında Türkiye’nin endüstriyel teknoloji eserleri ihracatından yararlanabilir” yorumunu yapmıştı.
YAKINLAŞMANIN SONLARI NELER?
Türkiye’nin Latin Amerika ile ticari ve diplomatik münasebetleri, stratejik kıymete sahip öbür bölgelere kıyasla hayli kısıtlı.
Örneğin TÜİK datalarına nazaran Türkiye’nin Asya ülkeleri ile ticaret hacmi 2023’te 110 milyar dolara dayandı.
Bu, Latin Amerika ile toplam ticaretin neredeyse sekiz katı.
Aynı formda Afrika ile ticaret de 2023’te 31.7 milyar dolar olarak kaydedildi. Bu sayı, 2022’de neredeyse 41 milyar dolar ile tepe yapmıştı.
Latin Amerika’nın Türkiye’nin direkt yatırımlarındaki hissesi da şimdilik düşük.
Ticaret Bakanlığı’nın Haziran ayında paylaştığı bir rapora nazaran, Türkiye’nin bölgedeki direkt yatırımları yaklaşık 809 milyon dolar.
Bu, Türkiye’nin toplam yatırımlarının yüzde 1,39’una denk geliyor.
Getty Images Türkiye, Asya ve Afrika ile de ilgileri derinleştiriyor. Latin Amerika açısından bakıldığında da Türkiye ile ticari ilgiler öbür ortaklara nazaran kısıtlı.
Amerikalılar Ortası Kalkınma Bankası’na (IDB) nazaran bölge ülkeleri, 2022’de en büyük ticaret ortakları olan ABD ile yaklaşık 1,5 trilyon dolar bedelinde mal ve hizmet ticareti yaptı.
ECLAC’a nazaran bölgenin ikinci en büyük ticaret ortağı Çin ile ticaret hacmi ise 500 milyar dolara dayandı.
Latin Amerika ve Karayapiler Kalkınma Bankası’na (CAF) göre bölgenin Avrupa Birliği (AB) ile ticareti bu yıl 320 milyar dolar olarak kayda geçti.
Serpil Cet, Latin Amerika ile ticaretin “arzu edilen seviyede olmadığı” yorumunu yaparken bağlantıların geliştirilmesi önündeki zorluklara dikkat çekiyor.
Ata, bu zorlukların ortasında “kültürel farklılıklar, lisan bariyerleri, vakit farkı, uzak aralıklar, iş insanları ortasında aktif bağlantısı ve iş yapma süreçlerindeki farklılıklar” olduğunu söylüyor.
Ata ayrıyeten birtakım ülkelerdeki “politik ya da ekonomik belirsizlikler” ve “yerel mevzuat ve düzenlemelerdeki değişiklikler” yüzünden de karşılıklı ticaretin istenilen düzeye ulaşmadığını söz ediyor.