Tuğçe Tatari: Çocukları hayatta bazı şeyler hiç olmuyormuş gibi büyütemeyiz

Melisa Kesmez

Gazeteci Tuğçe Tatari, siyasete ve toplumsal olaylara olan yakın temasını annelik sıkıntısıyla yan yana getirerek bir çocuk kitapları dizisine başladı. Literatür Çocuk Yayınları tarafından “Politik Çocuk Kitapları” başlığı altında birincisi yayımlanan, önümüzdeki aylarda dördü daha yayımlanacak 5 kitaplık seri, Tatari’nin tabiriyle “Türkiye’nin başına bela olan birinci 5 konu”ya odaklanıyor: Mülteci sıkıntısı, iklim krizi, kadın-erkek eşitliği, barış savunuculuğu ve fırsat eşitsizliği. Sırada ırkçılık ve anadili hususlarına eğilen iki kitap daha bekliyor. Aysun Altındağ’ın resimlediği kitapların temel amacı, çocukları “uygun bir dille” ve “tolere edebilecekleri şekilde” hayatın gerçekleriyle temas ettirmek.

Tuğçe Tatari bu kitapları neden yazdığını şöyle özetliyor:

“Ben dünya sıkıntılarıyla kafayı bozmuş biriydim. Anne olunca da değişmedi bu hâlim. Benim bu kitapları yazmış olmam çok da sürpriz değil o yüzden. Dünya görüşümü çocuğuma ve öteki çocuklara aktarmanın bir yolunu buldum diyelim.”

– Öncelikle sana anneliğin yeni bir bakış açısı getirdiğini söyleyebilir miyiz? Bunu konuşmuştuk seninle de daha evvel. Annelik yeni bir bilgi getirdiyse hayatına, o ne oldu sence?

Annelik bana her şeyden öte, beşerlerle daha iç içe ve çok kalabalık bir hayata geçiş zaruriliği getirdi. Çocuğun olana kadar kendi seçtiğin, beğendiğin, onayladığın bir etrafın içinde, kendine yarattığın habitatında yaşıyorsun. Çocuksa bunu büsbütün değiştiriyor. Öğrenmek dersen buna, insanın sana karşıt olan/gelen çeşidine de daha tahammüllü olmayı mecburen öğreniyorsun diyebilirim. Topluma sirayet eden tüm aksilikleri okul hayatı başladığı anda çocuğunda da bir ölçü görmeye başlıyorsun. Bu yönetimi güç bir durum, zira çocuk dediğin yaşıtlarına gereksinim duyan sosyal, o denli olması da gereken bir varlık. Sen misal bayan düşmanlarını o denli bir izole etmişsindir ki o küçük toplumsal çemberinde, oğlun okuldan meskene apansız kızların iğrenç olduğunu anlatarak, pembeyi yalnızca kızların sevebileceğini savunarak gelince bir tıkanırsın! Sen ve koca bir Türkiye… “Hadi bakalım çocuğu kim kazanacak” üzere bir durum aslında bu.

Kızları seven, ağlayabilen ve savaşı, dövüşü, öldürmeyi, itip kakmayı seçenek saymayacak bir insan yetiştirmek istiyorum. Tek derdim bu bile diyebilirim hatta. Lakin Türkiye buna asla müsaade etmiyor. Ben annelik probleminde lohusalıktan sonra en çok burada zorlandım. Sırf bu yüzden kendimi çocuğuma daima bir şeyler anlatmaya çalışırken bulur oldum. Zira benim hayattaki sorunlarım çok muhakkak. Görüşüm belirli. Annelikte de çocuğuma belirli şeylerin yanlış olduğunu, muhakkak şeylerin yanlışsız olduğunu anlatabilmek benim en büyük tahsilim oldu.

“İstediğim, çocukları düşünmeye davet etmek”

– Mesela ne yapıyorsun birtakım şeyleri anlatmak için? Bir örnek verebilir misin?

Mesela ben ona 3 yaşından beri sokakta gördüğümüz her negatif olayı, olağanda annelerin çocuklarını sakındığı şeyleri işaret ederek ne düşündüğünü sordum. Her olumsuz tanıklığı sohbet ederek birlikte değerlendirdik. Kimisinde tıpkı fikirde de olmadık. 6 yaşındaki bir çocukla “evsizlik” ve “barınma sorunu” konuşuyorum ben. Elbette evladımın ruh bütünlüğünü sarsacak halde yapmıyorum bunu ancak ben Cem’le her şeyi konuşan biri oldum. Onu gerçeklerle temas ettirmekten çekinmedim. Hayatı bilsin istedim, o denli istiyorum.

– Anne babalar bu hususlarda hayli utangaç. Sen korkmadın mı Cem’e gerçekleri anlatırken?

Tabii, daima bir kaygım vardı. Sanki bunu yaparken çocuğuma ziyan verir miyim? Oğlumu nereye kadar ve nasıl toplumsal sıkıntılara dahil edebilirim diye çok baş patlattım. Pedagoglara, Cem’i de şahsen tanıyanlara çok danıştım, hâlâ da danışıyorum.

Bakıyorum dünya feci bir tarafa gerçek gidiyor ve ben de ister istemez şöyle düşünüyorum: Savaşı bilsin, savaş yüzünden meskenini kaybeden, mecburen göç eden insanları bilsin. Bunun üzere hassas mevzuları diğerinden yanlış ve taraflı formda öğrenmeye çok açık çocuklar ve ne yazık ki öğreniyorlar da. Onun yerine doğrusunu benden, annesinden öğrensin. Bunun için de bulduğum en tesirli yol kitaplar oldu.

Fotoğraf: Berkay Yılmaz

– Cem’e neler okuduğunu soracaktım ben de…

Türkiye’de bu konularda yayımlanmış çocuk kitapları aradım. Tek tük buldum da… Hiç yok diyemem elbette. Mesela çocuğunu cezaevinde doğurmuş bir annenin çocuğuna ithafen yazdığı bir çocuk kitabı var. Ben o kitabı çabucak Cem’e okudum. Kimsenin hakkını da yemek istemem, tek tük teşebbüsler olmuş. Ama genel sorunun şu olduğunu gördüm: Çocuk yayıncılığındaki bu feci geri kalmışlığın nedeni müelliflerden değil, yayıncılardan kaynaklı. Genel olarak Türkiye’de çocukların siyasi, toplumsal, aktivist mevzulara somut halde temas etmesi istenmiyor. Korkutuyor insanları çocukları bu açıdan bilgilendirmek. Daha çok hayvanlar, bitkiler, renkler üzerinden aynılık vurgusu yapan öyküler tercih ediliyor, “Herkes aynıdır” demeye çalışan öyküler çok… Oysa herkes asla aynı değildir. Ezilen de vardır hayatta, avantajsız olan da… Benim istediğim şey çocuklara sadaka kültürünü öğretmek değil fakat, onları tüm meseleleri çözmeye yönelik düşünmeye davet etmek. Yani “Evladım avantajlı olan avantajsıza yardım etsin” demiyorum. Şunu diyorum: Bunlar dünyanın gerçek meseleleridir, dünyanın başına bela mevzulardır. Sen bu mevzulara nasıl bakıyorsun? Bunların düzelmesi ismine çabalamayı düşünür müsün?

Onu düşünmeye teşvik edip gerisini çocuğun kendi iç karar sistemlerine bırakmaktır sağlıklı olan. Geleceğin siyasetçilerini, bilim insanlarını, sanatkarlarını şekillendirerek ortaya çıkmalarını sağlayabilecek olan yol da budur.

– Pekala Türkiye’deki yayıncılığın bu manadaki yetersizliğini görünce mi bir şey yapmak istedin? Nasıl bir tahlil ürettin?

Evet, Türkiye’nin çocuk kitapları beni tatmin etmedi ve ben de mecburen yabancı yayınların, çevirisi hiç yapılmamışların peşine düştüm ve sahiden bilhassa Avrupa ve ABD’de bu alanda fevkalade bir zenginlik olduğunu fark ettim. Çocuk kitaplarına, çocukla kurduğumuz münasebet biçimlerine dair bütün bakış açım değişti, inan. Yurt dışından tanıdıklara bavul bavul çocuk kitabı taşıtmaya başladım. Yalnızca Cem’e okumak için de değil, kendim için de aldığım çok çocuk kitabı oldu. Büyülendim, ağzım açık kaldı, artık sen nasıl tanımlarsan… Batı’da 0-3 yaşındaki erkek çocuklara feminizmi anlatmak için yazılmış kitaplar var. Onlar çocuklara aptal muamelesi yapmıyor bizim üzere. Hiç büyümeyecek ve daima bize muhtaç kalacaklar üzere palavra bir balonda büyütmüyorlar çocuklarını. Bilakis yaşananı olanca gerçekliğiyle veriyor; sadece vahşeti, kaygıyı ve endişeyi körüklememeyi önceliyor.

Her şeyi lakin her şeyi tüm gerçekliğiyle anlatıyor onlar çocuklarına. Alışılmış uygun bir dille… Savaş diye bir şey var, ülkeler bombalanıyor, savaşta çocuklar ölüyor. Mülteciler var. Bunları anlatan çok sayıda çocuk kitabı var. Yalnızca savaş da değil; cinsiyet konusu, bedensel farkındalıklar… Misal bir annenin menopoza girişini anlatan bir çocuk kitabına bile denk geldim ve çok etkilendim. Kitapta minik bir trenle annesinin vücudunu gezerek, tüm organlarını, hormonlarını, tüm anatomik sistemi öğrenen bir çocuk var. İçeride yaşanan ve dışarıya yansıyan şeyleri yerinde anlatan bir öykü. İnanılmaz etkilendim. Bizde neden yok? Bizde de olsun istedim, çok istedim. Üstelik buna onlardan çok daha fazla muhtaçlığımız olduğunu, kuşakların ellerimizden kayıp gittiğini fark ettim. Çevrilsin istedim evvel yalnızca. Kendim oturayım, yazayım üzere bir fikir hiç aklımda yoktu başta. Bir gün yolda yürürken başımda ampul yandı. “Ben neden yazmıyorum?” dedim. Oturdum, bir mülteci çocuğun öyküsünü yazdım. Kitapta hem gerçek hayatı hem de hayalleri tıpkı anda yer alsın ve okuyan çocuklar bu işi biraz sorgulasın, empati yapsın istedim.

“Anlamayanlar çocuklar değil, yetiştirilmemiş yetişkinler!”

– Pekala basım aşaması… İlgilendi mi yayıncılar?

Hayır. Çıkarmakta çok zorlandım. Gezmediğim yayınevi, ziyaret etmediğim “ünlü çocuk yayıncısı” kalmadı. Hakaretlere maruz kaldım, aşağılandığım anlar oldu, bana “Bu bir kitap değil” diyenler oldu. “Sivil toplum kuruluşlarından broşür olarak bastırmak, kitap yapmaktan daha mantıklı olur” dendi, bunu bile duydum. Çok sağ olsunlar, birtakımı kabul etti, “Tam aradığımız içerik” dediler. Lakin onlar da “Bu hâliyle yapamayız” dediler. “Siz bunları biraz soyutlaştırın, o denli basalım” dediler. İşte iki çiçek üzerinden anlatacakmışım, iki farklı renk üzerinden anlatacakmışım, bu türlü tekliflerde bulundular. Çocuk bu türlü bir şey değilmiş!

– Nasıl bir şeymiş çocuk?

Bizim problemimiz ne biliyor musun, çocuklarımızın geri zekâlı olduğunu sanmamız. Halbuki bizden çok daha ilerideler. Yalnızca yaşı münasebetiyle kaldırabileceği hisler var, kaldıramayacağı hisler var. Ve yaşı sebebiyle yönetebileceği ve yönetemeyeceği hisleri var. O kadar. Halbuki bizlerden katbekat ileride parlaklıkları zihinlerinin.

Sonuçta arkadaşım, bir çocuğa oturup her şeyi uygun bir lisanla anlatabiliriz. Renkleri ya da hayvanları kullanmadan, soyutlaştırmadan. Erkek-kadın eşitliğini, kimi hislerin olağan olduğunu, oburlarının canını yakmanın, zorbalığın uygun bir şey olmadığını, sevmekten korkmamayı, savaş yüzünden konutundan kaçan insanların da ömrünün pahalı olduğunu… Bunları anlayacak düzeyde çocuklarımız, inanın. Bunları anlayamayacak olanlar yetişkinlerdir yalnızca. Zira onlar yetiştirilmemişler, hayata hakikat yerden, gerçekler üzerinden hazırlanmamışlar, bu dünyadaki en değerli kişinin kendi olduğunu sanarak yaşamışlar, öylece de baba yahut anne olmuşlar. İşte o sarmal bizi buraya getirdi. Ben de bu sarmaldan çıkalım diyorum. Zira çocuklara her şeyi ancak her şeyi söylemenin yolları var. Ben bunu kitaplarla yapan yabancı meslektaşlarıma çok hayran kalarak bu fikri yerelleştirdim. Nasıl yerelleştirdin dersen; onlar cinsel kimlikler, çocuk tacizi, çocukların bilhassa internette maruz kaldığı şantaj ve komplolara dair de çocuk kitabı basıyorlar. Ben ise Türkiye için mülteciler, barış, iklim üzere hususları önceledim.

– Kimse bu hâliyle basmak istemeyince ne yaptın pekala?

Ben evvel şunu anladım bu süreçte. Bütün dünyada olduğu üzere bizim ülkemizde de harikulade bir mülteci düşmanlığı var. Neredeyse hangi kapıyı çalsam “ama onlar ülkelerini korumamış, kaçmış insanların çocukları” üzere yorumlar duydum… Bu gerçekten oldu. Ben evvel bununla yüzleştim. Yayıncı, okul, anne babalar, tüm ülke mültecilere yönelik edilecek tek bir olumlu cümleye tahammül gösteremiyor. Ben de ne yapayım diye düşünürken bir seri yapayım, arada bu mülteci kitabı da olsun, o durumda tahminen baskı hissi azalır diye düşünerek bir karar aldım. Böylelikle diğer başlıklar da oluşturdum. Mülteci sıkıntısıyla birlikte Türkiye’nin başına bela olan birinci beş mevzuyu seçtim. İklim krizi, kadın-erkek eşitliği, barış savunuculuğu ve fırsat eşitsizliği. Bu beş başlığı taşıyan beş kitaptan oluşan “Politik Çocuk Kitapları” serisi bu türlü oluştu.

Herkesin kapıyı kapattığı uzun bir devrin akabinde, büyük bir öngörülülük ve hamasetle Literatür Yayınları kitaplara kapılarını açtı. Mükemmel bir çocuk yayını editörü olan Ebru Akkaş’la da bu sayede birlikte çalışma talihim oldu. Aklımda artık hemen seriye eklemek istediğim iki kitap daha var. Biri ırkçılık, oburu anadili konusu üzerine. Şayet bu kitaplar yüksek alerjik tepki yaratmazsa, ben taşlanmazsam, yayınevi taşlanmazsa -5 kitaplık birinci serinin ardından- sırada birinci iş o 2 kitap var.

Fotoğraf: Berkay Yılmaz

“Çocuğuma okuyacağım kitapları yazdım”

– Bu kitaplar pedagojik mi? 

Bunu sana şöyle anlatayım. Ben kanser oldum. Ne yapacağım diye Cem’in pedagogunu aradım birinci. O da dedi ki, “Tabii ki durumunuzu paylaşacaksınız lakin bunu yaparken ‘kanser, tümör, ölüm’ üzere büyük kelimelerle cümleler kurmayacaksınız. Kendinizi en yüksek ve uygun hissettiğiniz anda anlatacaksınız bunu ona. Böylelikle ‘Annem yeterli, savrulmuyor, demek ki paniğe gerek yok’ diyecek iç dünyasında. Fakat elbette önemli bir hastalık geçirdiğinizi, hatta biraz korktuğunuzu ve bu ortada biraz gergin olabileceğinizi ona aktaracaksınız.” Motamot bu türlü dedi. Natürel ki endişelenecekti bir çocuk bunu duyduğunda. Lakin bence çok sağlıklı bir tasa bu. Daima söylerim, buraya da sıkıştırayım, yarın bizim de bir botun içinde mülteci olmayacağımızın, göçük altında yağmalanmayacağımızın bir garantisi filan yok. Çocuklara hakları olan bir bilgiyi sunmazsak bu çok daha sıhhatsiz bir durum yaratıyor. Cem üzüldü natürel, bana hastanedeyken refakat etmek istedi. Ben de ona çocuk olduğunu hatırlattım, büyük olsaydı en yakınım o olduğu için ondan oburunu istemeyeceğimi anlattım. Lakin konuta bomba üzere dönme kelamı verdim.

Bu örneği al, her şeye uygula. Ben annelikte bu türlü ilerliyorum. Cem’le alakam bu türlü. Babasından ayrıldığımda, oğlumla ikimize yeni bir hayat kurarken Cem’i de bütün sürece dahil ettim. Yaşayacağımız meskeni biz birlikte bulduk. Özetle ben çocuğuma okuyacağım kitapları yazdım. Zira ben çocuğumun hayattaki kimi şeyleri bilmesini istiyorum. Ve pedagoglar da bu halimi onaylıyor. O şeyler olmuyormuş, yokmuş üzere çocuk büyütemeyiz. Tek bir püf noktası var, o da şu: Tolere edebileceği kadarını vermek. Yaşına ve his durumuna hakim olmak. Özetle ben hayatı; siyaset ve toplumsal olaylara odaklanmış formda yaşayan biriyim. Dünya sıkıntılarıyla kafayı bozmuş biriyim. Anne olunca da değişmedi bu hâlim. Benim bu kitapları yazmış olmam çok da sürpriz değil o yüzden. Dünya görüşümü çocuğuma ve öteki çocuklara aktarmanın bir yolunu buldum diyelim.

“Sen, sevgili çocuk, çok düzgün şeyler yapabilirsin, dermanımız sensin”

– İşlediğin mevzular, tabiatı gereği biraz ümitsizlik içeriyor. Lakin bunlar çocuk kitabı. Kıssalarda iyimserliği ve umudu nasıl gözettin?

Kitapların bildirisi şu: Sen, sevgili çocuk, bu dünyada çok güzel şeyler yapabilirsin. Bu senin elinde. Dermanımız sensin. Bu kitaplar çocuğun tek umudunun kendisinde olduğunu söylüyor bize. Büyü ve dilerim ki kafayı bu problemleri çözmeye tak! Çağ senin çağın. Biz yokuz artık. Biz çöpüz. Ben artık yetişkinlere tahammül bile edemiyorum. Ancak çocukları kazanmaya çalışıyorum. Onların ellerinde dünyayı güzelleştirecek bir güç var. O da gelecek! Gelecek daha gelmeden evvel onlara doğruyu anlatacak yetişkinlerin yol göstericiliklerine muhtaçlıkları var. Bu ekoloji, feminizm, barış, savaş, mülteci sorunu vesaire bütün sorunlar için geçerli. Memnun son yok bu kitaplarda. O keyifli sonu siz yazacaksınız çocuklar, bunu net söylüyor kitaplar. 

– Kaç yaş için bu kitaplar?

Beş yaşından itibaren ölene kadar… Şaka yapmıyorum, bence yetişkinlerin çocuklardan çok daha fazla muhtaçlığı var Türkiye’de bu tip kolay empati yaptıran yayınları okumaya. O sebeple başlangıç yaşını belirledik fakat ucunu açık bıraktık.

– Anne babalara bir notun var, onu biraz buradan da aktarabilir misin?

Tüm dünyada, özellikle ülkemizde şiddet sorunu fecî bir hâl almış durumda. Çocuklar adeta birbirini boğazlıyor, desek abartmış olmayız. Fecî bir şiddet sarmalında yaşıyoruz. Ve önümüzde iki seçenek var: Ya bizler bu çocukları pamuklara sarıp toz pembe, hayali bir hayat oyunu oynayarak yetişkinliğe hazırlayacağız ya da yaşına nazaran, kaldırabileceği kadar gerçeklerle temas ettireceğiz.

Anne babalara özetle şunu söylüyorum: Çocukların aydın, açık fikirli, barışçıl, şiddeti seçenek olarak görmeden, hayatı kutsayarak, farklılıklardan beslenerek, toplumsal hassaslıklar, insan hakları üzere bahislerde dünyanın gerisinde kalmadan, birbirlerine düşman olmadan yetişmeleri için, kendilerini yanlışsız bir yerden şekillendirebilmeleri için bir fırsata muhtaçlıkları var, bu fırsatı onlara verelim, gelin taşın altına elimizi bir arada koyalım. Bizim yıktığımız her şeyi çocukların düzeltme talihi var, zehirlenmeden büyümelerini sağlayalım.

Biri ve Diğeri’ni resimleyen Aysun Altındağ kimdir? İstanbul Teknik Üniversitesi Sanayi Eserleri Tasarımı Bölümü’nden lisans ve yüksek lisans dereceleri ile mezun oldu. 2017 yılında yazıp çizdiği ilk çocuk kitabı olan Hayal Bulutu Nimbus Dinozor Çocuk tarafından yayınlandı. Üç kitaplık bir seri olan Mini Kıssalar serisi: Tavuk, Çiftçi ve Dağ kitapları ise Masalperest Yayınları tarafından 2020 yılında basıldı. Kendi yazdığı kitaplar dışında da 2017 yılından beri çeşitli yayınevleri ve yazarlarla çalışıyor ve çocuk kitapları resimliyor. Şimdiye kadar 20’nin üzerinde çocuk kitabı resimledi. Altındağ, illüstrasyon mesleğinin yanı sıra Bilgi Üniversitesi Endüstriyel Tasarım Bölümü’nde yarı vakitli öğretim vazifelisi olarak çalışıyor. Aysun Altındağ toplumsal sıkıntıları odağa alan kitaplarda çalışmış bir illüstratör, bu husustaki tecrübesini şöyle aktarıyor: “Dünya sıkıntılarını daha evvel de çocuk kitaplarında çalışmıştım. Örneğin, Hayal Bulutu Nimbus kitabımda dünyayı kederlerinden kurtarmaya çalışan Nimbuslular var: Dünya’nın canı bu ortalar çok sıkkındı. Kendisini hasta hissediyordu. Gün geçtikçe kirleniyor; ağaçlar azalıyordu. Üzerinde yaşayan beşerler daima arbede ediyordu ve onu bu hâle onlar getirmişti. Bu türlü diyor kitap. Öte yandan farklı bir yaş kümesine yönelik, gezegenimizin geleceğinde fark yaratabilmek için yazılmış olan sevgili Koray Avcı Çakman’ın Gezegenimiz ve Biz serisini de yine ben resimledim.” Altındağ, Tuğçe Tatari ile birlikte çalıştığı proje hakkında ise şunları söylüyor: “Sevgili Ebru Akkaş, Politik Çocuk projesinden bahsettiğinde heyecanlandım. Politik Çocuk projesi epey kapsamlı bir proje, birçok husus başlığımız var. Kimi bahisler aslında üzerinde çalıştığım hususlardı. Ancak dizinin birinci kitabında husus mülteci sıkıntısı olunca evvel durup düşünmem gerekti. Bu türlü ağır bir mevzuyu çalışabilmek kolay değil, lakin üstesinden gelebileceğime karar verip projeyi kabul ettim. Hayal dünyası ile gerçek dünyayı bir ortada görsel olarak kurgulayarak ağır bir tasarım süreci geçirdik ve sonunda dizinin ilk kitabı okurlarıyla buluştu.”

 

İnci Taneleri’nin hocası Yılmaz Erdoğan yeni dönemde da bayanları eğitmeye kararlı mı?